Aileu (munisípiu)

Husi Wikipédia, ensiklopédia livre
Aileu
Aileu
Estatístika
Kapitál: Aileu
Rai-balun: 676.02 km²
Pozisaun da-11
Populasaun: 46,569 (2011)
Pozisaun da-12
Densidade pop.: 68.9 abit./km²
Pozisaun da-8
Total uma-kain: 6,965 (2010)
Pozisaun da-13
Postu administrativu: Aileu, Laulara, Lekidoe,
Remesiu
Mapa
Pozisaun da-13
Munisípiu Aileu.
Munisípiu Aileu.

Aileu mak sai hanesan Rai Husar ba Munisípiu hotu-hotu iha Timór Lorosa'e. Aileu mai husi liafuan rua Tetun ho Mambae, Ai mai husi liafuan tetun no Leu mai husi liafuan Mambae katak Haleu.

Tanba saa mak naran Aileu?[edita]

Tanba Ai abut ida sai husi rai molik oan ida iha suco liurai iha avo sira nia tempo e tempo rai diak sai hanesan kadeira rotan ida hatur hela iha rai molik oan nee, iha tempo neba avo sira buka tuir Ai abut nia hun la hetan nee duni avo sira hasai ai abut nia naran aileu no distrito aileu hodi ai abut nia naran. Maske iha tempo 1999 Ai abut nee ema sunu tia, nee duni iha tempo Timor Ukun aan ona, lia nain sira husi uma lisan Bartai nebe mak hanesan nain ba rai nebe maka mosu ai abut nee halo hikas fali ai abut nee ho simente ho nia objetivu labele halakon istoria kona ba rai aileu. Nomos fatin ne sai hanesan nafintorismo ida iha suco liurai distrito Aileu.

Jeografia[edita]

Jeografikamente Aileu ho nia rai luan 676.02 km²[2] husi Aikurus baliza ho Munisípiu Manatutu to’o Hoholau baliza ho Munisípiu Ermera, no husi tasi mane Liquitura baliza ho postu administrativu Maubise (munisípiu Ainaru) ba to’o kotolau baliza ho Munisípiu Dili. No a’as husi tasi mai to’o Aileu mak hanesan ± 350–1500 m.

Bandeira da Aileu
Aileu Vila

Nune’e mos Munisípiu Aileu hadulas husi Munisípiu Ermera, Ainaru, Manufahi, Manatutu no munisípiu Dili. Munisípiu Aileu rasik iha postu administrativu ha’at mak Aileu Vila, Remesiu, Lekidoe no Laulara; no total suku iha munisípiu Aileu hamutuk 31 no Aldeia iha 135.

Aileu
Postu administrativu Rai-balun Populasaun (2010) Sukus
Aileu 251,48 km² 20,830 Aisirimou (Aissirimou), Bandudatu (Bandudato), Fahiria, Fatubossa, Hoholau, Lahae, Lausi, Liurai, Saboria, Seloi Kraik (Seloi Craic), Seloi Malere
Laulara 60,87 km² 7,173 Kotolau (Cotolau), Fatisi, Madabenu (Madabeno), Talitu, Tohumeta
Lekidoe (Lequidoe) 151,58 km² 6,267 Akubilitoho (Acubilitoho), Bereleu, Betulau, Fahisoi, Faturilau, Manukasa (Manucassa), Namoleso (Namolesso)
Remesiu (Remexio) 212,09 km² 10,055 Asumau (Acumau), Fadabloko (Fadabloco), Fahisoi, Faturasa, Hautoho, Liurai, Maumeta, Tulatakeo (Tulataqueo)

Istoria[edita]

Eskola Xine (1970)

Istorikamente Aileu hatu’ur an iha Rai-klaran, iha klean no Foho Hadulas, ne’ebé popularmente hanaran Rai Husar. Istoria tradisional haktuir ema Aileu ho originalidade no karater Timor ne’ebé nonok hodi rona, la buka problema, prontu simu ema seluk nia idea, maibe iha prinsipiu rasik. Tradisionalmente beiala sira kre fatuk lulik no ai lulik mak kuñesidu ho uma lulik Hohulu ho Raimansu, maibe antes ida ne’e ba dala uluk inan ho aman hanaran Hurai, tanba tuir tempu Hurai-Tartihi, Seloi-Hautana, Hautbos-Dailor iha klean ida hamutuk hodi foti Hohulu ho Raimansu sae ba iha foho leten Udubau Letebaun hodi lolo liman ba Lorosa’e no Loromonu, Tasi Feto no Tasi Mane iha rai Timor.

Naran Aileu mosu ho istoria husi ai ida moris husi rai iha aldeia Bandeirahun atual suco Liurai ne’ebé ai ne sae mai nakdulas an hanesan kaliík talin kleuk ba-mai sai hanesan kadeira ida hodi fo’o ba ema tu’ur. Nune’e mos istoria beala sira ai ne’e reflete ba ema nia husar talin, liu husi talin ema nian mak bele hatene ema nia fuan, aten ho sira seluk tan; Nune’e naran Aileu signifika Ai Mak Kleuk. Sorin seluk antes kolonialismu Portuquesa tama Timor, Aileu iha ona estrutura tradisional hodi kaer ukun no bandu ho estrutura mak mai husi Don (Amo) – Liurai, Dato no Knua/Reino katak ukun tuir kustume ka tradisaun mai husi lulik.

Populasaun[edita]

Nune’e mos total populasaun tuir sensus uma kain 2011 Aileu ho nia total numeru populasaun hamutuk iha 46,569 no fahe ba mane iha 24,061 no feto iha 22,507.[3]

Lingua[edita]

Aileu iha nia Lingua rua maka hanesan: Tetum no Mamba'e.

Hahan Tradisional[edita]

Vila iha munisípiu Aileu

Naran Seluk[edita]

  • Aileu Modo Metan

Aileu Hanesan Munisípiu nebe mak famozu ho modo, Quando ema temi Aileu ema sempre hanoin to naran ida " Aileu Modo Metan "

Educasaun[edita]

Escola Basico[edita]

Universidade[edita]

ASTI ho naran bo'ot iha Aileu

Transporte[edita]

Economia[edita]

Hare iha Aileu

Fatin Turismo[edita]

Hospital[edita]

Media Lokal[edita]

Ligasaun ba li'ur[edita]

Commonscommons:Main Page
Commons
Commons: Aileu (munisípiu) – Imajen sira

Referensia[edita]

  1. 1,0 1,1 1,2 Seeds of Life
  2. Direcção Nacional de Estatística: 2010 Census Wall Chart (English) Archived 2015-04-09 iha Wayback Machine. (PDF; 2,7 MB)
  3. Direcção Nacional de Estatística: Timor-Leste in figures 2011 (PDF; 3,8 MB) Archived 2014-02-19 iha Wayback Machine.
  4. ARKTL – Asosiasaun Radio Komunidade Timor-Leste (English)


Munisípiu Timór Lorosa'e nian Bandeira Timór Lorosa'e nian
Aileu | Ainaru | Ataúru | Baukau | Bobonaru | Dili | Ermera | Kovalima | Lautein | Likisá | Manatutu | Manufahi | Oe-Cusse Ambeno | Vikeke