Funsaun komputador

Husi Wikipédia, ensiklopédia livre

Komputador iha funsaun bázika haat mak hanesan : Input device, Process device, Output device no Memory.

1. Input  device hanesan komponentes fisiku ida ne’ebe ita bele hatama dados ba komputador laran.

Ezemplu:

Keyboard hanesan komponente fisiku husi hardware nia ne’ebe nia funsaun atu input ka hatama dados liu husi letra, numeru, no simbolu sira.

Keyboard fahe ba parte haat mak hanesan :

Typing keys (butaun ketik) parte keyboard ne’ebe kompostu husi letra, numeru, no simbolu sira

Numeric keys parte keyboard ne’ebe kompostu husi numeru, simbolu, operasaun aritmetika

Function keys : parte keyboard nebe komposto husi fungsaun sira nebe espesifiku mak hanesan butaun F1 to’o F12.

Control keys : parte keyboard nebe komposto husi butaun controlo nebe bele halo controlo ba sira seluk, hanesan home, end, insert, delete, page up, page down, control (ctrl), alternate (alt) dan escape (esc).

Mouse hanesan komponente fisiku husi hardware input nia ne’ebe nia funsaun atu muda pointer ba mai.

Flash disk hanesan komponente fisiku husi hardware input nia ne’ebe nia funsaun atu foti dados ka dokumentos husi komputador ida ba input ka hatama husi komputador seluk, e no mos bele utiliza hodi print sai dados ka imagem ne’ebe iha bele mos kopia audio no video.

Modem hanesan komponente fisiku husi hardware input nia ne’ebe nia funsaun atu fasilita ita hodi asesu internet ka media online:

Ezemplu: facebook, you tube, google no seluk tan.

Hard disk hanesan komponente fisiku husi hardware input nia ne’ebe nia funsaun atu rai dados ho durasaun tempu kle’ur.

Scanner hanesan sasan elektronika husi komponente hardware input ida ne’ebe hanesan ho makina foto kopi nia funsaun atu scan foto ka imagen.

2. Process device hanesan komponenti fisiku ida nebe halo Kontrola ba prosesu nebe lao iha komputador nia laran.

Ezemplu:

CPU (Central  Processing Unit) hanesan ulun ba komputador  nebe ho nia fungsaun atu transforma dadus sai hanesan informasaun ba ema nebe uza informasaun.

ALU (Arithmetical Logic Unit) nia funsaun atu interpreta instrusaun logika sai hanesan informasaun.

CU (control unit) nia funsaun atu controla dados ka dokumentos ne’ebe lao hela iha komputador laran.

3. Output device hanesan komponenti komputador ida nebe uza hodi fo sai rezultado/output hanesan informasaun ba utulizador komputador.

Ezemplu:

Monitor hanesan komponente fisiku husi hardware output nia ne’ebe nia funsaun atu apresenta dados ka dokumentos ne’ebe ita hatama ba komputador laran mak hanesan hodi nia fo sai informasaun mak hanesan: word,excel,power point, access, no mos  audio, video, imagen, no dokumentos.

Speaker hanesan komponente fisiku husi hardware output nia ne’ebe nia atu fo sai musika ka video ne’ebe ita input iha komputador laran, depois ita loke ka play nia fo sai son ka lian ou suara hodi fasil ba atu rona.

Projektor hanesan komponente fisiku ida husi hardware output nia ne’ebe nia atu apresentaun ba materia ne’ebe mak input ka hatama ba iha komputador laran hodi sai nia resultadu.

Ezemplu: dados ka dokumentos, video, no imagem.

Printer hanesan komponente fisiku hardware output nia ne’ebe nia funsaun atu cetak ka print  sai dokumentos ka imagem ne’ebe ita input ka hatama tiha ona iha komputador laran.

4. Memory hanesan komponente fisiku ida husi komputador ne’ebe nia funsaun hodi rai data ka dados ne’ebe processor halo procesu tiha ona iha komputador laran.

Tuir Struturamente memory sei fahe ba parte (2) rua:

Memory internal

Memory external

Memory internal hanesan memory ida ne’ebe mak iha komputador laran nia funsaun atu rai dados iha komputador laran.

Ezemplu: ROM, RAM

ROM mak memoria internal nebe nia fungsaun atu rai programa sira nebe mai husi fabrika komputer rasik no sei le’e husi ema nebe uza komputador.

RAM mak memoria internal nebe nia fungsaun atu rai programa no dados wainhira komputador sei moris ka provisorio deit.

Memoria external mak memoria sira nebe bele rai programa ka dados ho durasau tempo nebe kleur.

Memoria external mak memoria sira nebe bele rai programa ka dados ho durasau tempo nebe kleur.

Ezemplu: Hardisk, DVD-R, DVD-RW, Flash Disk

Hard disk nia funsaun atu rai dados ho durasaun tempo kle’ur.

DVD-R ( Digital Versatile Disk - ROM) / CD-R( Compact Disk - ROM)  nia funsaun atu le’e dados ka dokumentu ne’ebe iha tiha no la bele aumenta, no mos  la bele hasai ka delete.

  Ezemplu: wainhira ita tau DVD/CD – ROM  ba komputador laran nia bele le’e dados ka programa husi CD maibe nia la bele aumentu e la bele hasai.

DVD – RW( Digital Versatile Disk – Read Write) / CD – RW(Compact Disk – Read Write) nia funsaun atu bele le’e no hakerek ka aumenta fali dados ka dokumentos ne’ebe ita bele hatama ka bele mos hasai fila fali dados ne’ebe la presiza.

Ezemplu: wainhira ita tau DVD/CD – RW ba komputador laran nia bele dados ka programa ne’ebe iha tiha ona DVD/CD – ROM laran bele mos aumenta e bele mos hasai ka delete.

Flash Disk nia funsaun atu fasilita ita ema hodi kopia dados, programa entre komputador ida ba komputador seluk, no mos fasilita ita imprime ka print sai dados ka domentos ita presiza.